Porodica Mozer: Zlatni vek zemunskog vinarstva

sreda, 20 septembar 2023 20:15
Tekst Zoran Rapajić
Objavljeno u Blog

Velike migracije stanovništva bile su uobičajene u Evropi u drugoj polovini 18. veka. U okviru tadašnje Habzburške monarhije značajan broj siromašnih nemačkih porodica, uglavnom iz Bavarske, novi dom je pronašao u plodnoj vojvođanskoj ravnici. Taj deo monarhije bio je slabo naseljen, a obradivo zemljište u velikoj meri bilo je zaparloženo.

Seobe ka jugu odvijale su se u nekoliko talasa, uglavnom lađama niz Dunav. Tako su 1816. godine 72 nemačke porodice stigle u Zemun, trgovačku i zanatsku varoš koja je tada bila na samoj granici Habzburške monarhije i Otomanske imperije. Na prostoru današnjeg Gornjeg grada, oko Prvomajske ulice, niče naselje kome njegovi novopridošli žitelji daju ime – Franztal odnosno Francstal (u prevodu Franjina dolina).

Prema popisu iz 1821. godine Nemci su činili 30 odsto stanovništva Zemuna, a u Franztalu su, naravno, bili u apsolutnoj većini. Sa sobom su doneli tradiciju proizvodnje mleka i mlečnih proizvoda, prerade mesa, kao i podizanja poljoprivrednih kultura, pa tako i tradiciju uzgoja vinove loze i spravljanja vina.

Porodica Mozer doselila se u Zemun u prvim talasima kolonizacije, na samom početku 19. veka. Porodični posao započeo je Franc Mozer koji je kupio dve kuće sa okućnicom. Krenuo je da se bavi proizvodnjom, preradom i prodajom mesa i mesnih proizvoda, pa su tako Zemunci mogli da uživaju u salamama vrhunskog kvaliteta.

U dvorištu svoje kuće Franc je okopao prvu brazdu, iza nje još nekoliko, formirao mali vinograd i počeo sa proizvodnjom vina i rakije. Posao se brzo širio a u okviru gazdinstva počeli su da niču novi objekti, pa se količina proizvedenog vina i rakije srazmerno uvećavala. Vino su pretežno prodavali na veliko, pa je tako ova porodica tokom druge polovine 19. veka postala priznata kao jedna od najvećih i najuticajnijih u Zemunu. U porodični grb Franc Mozer je za početnu godinu svog poslovanja upisao 1848.

Svom najmlađem sinu Brunu preneo je celokupno iskustvo i znanje i usadio veliku ljubav prema vinogradarstvu i vinarstvu. Sa Brunom na čelu posao je krenuo dalje da se razvija i širi, pa su sa svojim proizvodima ubrzo uspeli da upoznaju i oduševe i ljubitelje dobre kapljice širom monarhije.

Kao pravi domaćin i omiljeni poslodavac, Bruno je veleo da svakog jutra pre doručka prošeta kroz dvorište vinarije i pozdravi svoje radnike. U znak zahvalnosti prema ocu znao je da im nazdravi čašicom lozove rakije dobijene od grožđa sa čokota iz one prve porodične brazde.

Zemun ulazi u sastav Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, a godinu dana kasnije Bruno registruje firmu za proizvodnju vina, rakije, žestokih i penušavih pića i nastavilja sa radom na novom tržištu, šireći se i na teritoriju dotadašnje Kraljevine Srbije. Poslovanje i firma su se uspešno razvijali, nicali su brojni vinogradi i poslovne zgrade, a vinski podrum dostigao je kapacitet od preko tri miliona litara. Pored drvenih sudova, Mozer u upotrebu uvodi betonske cisterne sa staklenom oblogom, kao veliku inovaciju u tadašnjem vinarskom svetu.

U predvorju vinskog podruma mesto je pronašla i čuvena bačva, najveća u tadašnjoj Kraljevini Jugoslaviji, zapremine 36.500 litara. Ona je predstavljala simbol moći Mozerovih ulivajući strahopoštovanje svima koji bi došli da obiđu ovaj podrum. Deo podruma bio je pretvoren u pintersku radionicu za popravku i izradu buradi, a u delu sa arhivskim vinima mogle su se pronaći boce čak iz ratne 1915. godine.

Važan šraf u mašineriji Vinarije Mozer činilo je veliko gazdinstvo sa pratećim objektima koje se nalazilo blizu Batajnice uz stari novosadski put, a bilo je poznato kao Mozerov salaš. Ono je služilo kao otkupno mesto za prijem grožđa, kao skladište za vino i druge namirnice i kao otpremna stanica za poslovne filijale u Zagrebu i Novom Sadu.

Preko puta salaša porodica je imala vinograde koji su se pružali sve do Dunava, a osim njih, u svom posedu imali su i vinograde na Bežaniji, u neposrednoj blizini vinarije. Ostalo grožđe dolazilo je iz kooperacije, kroz raširenu mrežu otkupnih stanica sa teritorije centralne Srbije, Srema i Dalmacije. Grožđe sa banatske strane dopremano je skelama do salaša.

I pored brojnih poslovnih obaveza koje su se podrazumevale za čoveka koji je život posvetio vinogradarstvu i vinarstvu, Bruno je uspeo da pronađe vremena i za druge aktivnosti i društveno angažovanje. Tako je za građanske zasluge odlikovan ordenom sv. Save V reda, a bio je i gradski odbornik, zatim predsednik Centrale trgovaca vinom Kraljevine Jugoslavije i predsednik Udruženja prodavaca alkoholnih pića na veliko. Aktivno je učestvovao u radu Humanitarnog društva „Dobra volja“ i amaterskog bokserskog kluba „Demsej“ kao jedan od utemeljivača.

Bruno Mozer mlađi, posle smrti svog oca od posledica upale slepog creva, zajedno sa majkom nastavio je porodični posao. Ni po izbijanju Drugog svetskog rata vinarija nije prestajala sa radom sve do 1943. godine, kada je Bruno mlađi napustio Zemun. Preko Turske i Italije stigao je u Južnu Ameriku, u Argentinu. Tamo je u skladu s obrazovanjem i tradicijom nastavio uspešno da se bavi proizvodnjom vina. Nakon toga, 1954. godine odlazi u Sjedinjene Američke Države, u Čikago, gde je 30 godina radio kao tehnolog u kompaniji „Everfresh“.

Odlukom vlasti od 1945. godine konfiskovana je sva imovina porodice Mozer, a naziv firme preimenovan u „Narodno vinarstvo i podrumarstvo – NAVIP“. Punih 77 godina NAVIP je reprezentovao Zemun, Beograd i Srbiju, kao najveći vinarski gigant u tadašnjoj SFRJ.

Simbolično, NAVIP je u neuspešnim privatizacijama nestao 2012. godine, iste one godine kada je Bruno Mozer mlađi umro u 93. godini života.

Potomci Mozerovih danas žive u SAD, Argentini i Nemačkoj. |